Het was zo'n aardige dokter

Stel dat je last hebt van geheugenproblemen. Aanvankelijk denk je dat je klachten te maken hebben met het ouder worden. Maar je geheugen laat je te vaak in de steek; er is meer aan de hand dan het simpel niet op een naam kunnen komen. Je raadpleegt de huisarts, die je verwijst naar een neuroloog. De specialist, een vriendelijke man, stelt een aantal vragen, doet wat testjes en vraagt je terug te komen als hij de uitslag van het onderzoek heeft.

De tweede keer dat je hem bezoekt, zijn je klachten nog dezelfde. De neuroloog neemt opnieuw uitgebreid de tijd, stelt je op je gemak en is meelevend. Op internet heb je gevonden dat hij een gerenommeerd arts is, met veel wetenschappelijke publicaties op zijn naam. De diagnose is ernstig, zegt de neuroloog. Je hebt Alzheimer.  Je bent er kapot van, maar je twijfelt geen moment.  

Dit overkwam tientallen patiënten van Ernst Jansen Steur, de arts die de afgelopen weken in het nieuws kwam doordat hij jarenlang verkeerde diagnoses had gesteld. Jansen Steur (63), oud-neuroloog van Medisch Spectrum Twente (MST) was medicijnverslaafd en schreef valse recepten uit. Toen hij in 2004 gedwongen werd te vertrekken uit Enschede, week hij uit naar een ziekenhuis in Duitsland, waar hij opnieuw blunderde. Na zijn ontslag bij dit ziekenhuis, begon hij in een privékliniek 45 kilometer verderop. Vorige maand werd hij voor de derde keer ontslagen. Pas nu onderzoekt het Openbaar Ministerie de zaak en eist minister Ab Klink van Volksgezondheid opheldering.

‘Medische wereld stopt missers van collega’s in de doofpot’, schreef NRC Handelsblad vorige week. Op de vraag hoe het mogelijk is dat een falende arts jarenlang zijn beroep kan blijven uitoefenen, antwoordde Herre Kingma, voorzitter van de raad van bestuur van MST, dat het aan de cultuur van medisch specialisten ligt.  Hij spreekt van een conspiracy of silence. De beroepsgroep dekt helaas nog te vaak fouten toe, al pleit Kingma al jaren voor meer openheid.

Maar voordat de medisch specialisten zelf lucht kregen van het bedrog van Jansen Steur, was er al iets anders gebeurd. De tragedie begon in de spreekkamer en komt vaker voor. Artsen maken fouten en patiënten hebben dat niet in de gaten of ze merken het pas als het te laat is. Hoe komt dat? Waarom vertrouwden de meeste patiënten hem aanvankelijk?

Hier speelt de persoonlijkheid van Jansen Steur een rol. Uit het portret dat De Twentsche Courant Tubantia vorige week van de neuroloog schetste, rees het beeld op van een man met twee gezichten. Enkele ex-patiënten herinneren zich de man die gruwelijke diagnoses stelde als een briljant en bevlogen arts. Hij was altijd vriendelijk. Hij nam de tijd, was geduldig. Hij stond dag en nacht klaar voor zijn patiënten. Ernst Jansen Steur werd beschouwd als de grondlegger van de Parkinson Patiëntenvereniging, waarvan hij 25 jaar lang een toegewijd en zelfs gelauwerd lid was. Hij was misschien een zonderling, maar wel een aardige en meelevende dokter.

In het vertrouwen dat de neuroloog keer op keer bij zijn patiënten genoot, speelt behalve zijn wetenschappelijke status, een psychologisch mechanisme een rol dat nog te vaak wordt onderschat: het halo-effect. Het halo-effect wil zeggen dat als we één positieve eigenschap van iemand zien, we geneigd zijn hem ook andere goede eigenschappen toe te dichten. Een mooie man of vrouw zal ook wel intelligent zijn of gevoel voor humor hebben. En een invoelende en geduldige dokter is vast deskundig. Het is een fout die iedereen van tijd tot tijd maakt, een vorm van irrationeel gedrag waarvan we ons meestal niet bewust zijn. Het doet zich niet alleen voor in de spreekkamer bij de dokter, maar ook in het sollicitatiegesprek met de innemende sollicitant die achteraf toch minder goed blijkt te zijn dan we op basis van het gesprek inschatten. En ook bij de kennismaking met een nieuwe geliefde.

Het halo-effect komt voort uit de behoefte aan harmonie. We zijn geneigd mensen te beoordelen als een consistent geheel en niet als een vat vol tegenstrijdige eigenschappen. Beoordeel dus nooit iemand op basis van één eigenschap. En pas op voor aardige dokters!