Lesje in waarschijnlijkheid

Ruim voordat vorig jaar de kredietcrisis uitbrak, voorspelde filosoof, essayist en hoogleraar onzekerheidskunde Nassim Nicholas Taleb dat de door de overheid gesteunde bank Fanny Mae op een vat dynamiet zat. ‘Een kleine kink in de kabel en ze kunnen de boel daar opdoeken’, schreef hij in zijn vorige boek De Zwarte Zwaan. ‘Maar’, voegde hij er cynisch aan toe, ‘er is geen reden tot bezorgdheid:  hun omvangrijke staf van wetenschappers achtte dit soort gebeurtenissen ‘onwaarschijnlijk’.’

Mensen verwarren geluk vaak met vakmanschap. We denken dat een succesvol belegger een uitgekiende strategie heeft en dat een miljonair zijn bedrijfsresultaat aan zijn karaktereigenschappen heeft te danken. Maar in de meeste gevallen speelt toeval een grotere rol dan vakmanschap of karakter. Mild succes is te verklaren uit noeste arbeid en competentie. Wild succes is toe te schrijven aan variantie. Dat is de centrale boodschap van Misleid door toeval van de voormalige beurshandelaar en beroepsscepticus Nassim Nicholas Taleb. Zijn boek is een hartstochtelijk pleidooi om kritisch te denken. Zijn levensmotto is ‘mensen te corrigeren die zichzelf en de kwaliteit van hun kennis te serieus nemen’.

Taleb plaatst zichzelf in de traditie van kritische wetenschappers als Karl Popper, Friedrich Hayek en Milton Friedman, maar ook als psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman, die overtuigend heeft laten zien hoe irrationeel mensen zich gedragen als ze risico’s inschatten. Voor de economische wetenschap heeft Taleb overigens weinig respect. Als het om toeval gaat, zijn de meeste dwazen onder economen te vinden, schrijft hij. De wiskunde die ze in stelling brengen, werkt niet in de echte wereld. En van journalisten moet hij helemaal niets hebben. ‘In de journalistiek staat amusement voorop en is zoeken naar de waarheid niet aan de orde, vooral als het gaat om radio en televisie.’

Taleb is een goede verteller. Hij voert allerlei mensen op, succesvol, maar blind voor toeval. Beleggers die geruïneerd worden en toch vasthouden aan eenmaal ingenomen posities. Handelaren die zweren bij economische of statistische modellen en denken dat succes in het verleden een garantie is voor succes in de toekomst. Taleb fileert ze genadeloos. Je kunt op de financiële markten veel geld verdienen, louter door toeval, weet hij uit eigen ervaring.

Misleid door toeval is niet alleen een boek over succesvolle en dwaze beleggers, maar ook één grote les in statistiek. Taleb laat zien hoe bedrieglijk het kan zijn om op het gemiddelde af te gaan en hoe belangrijk variantie is. Bovendien besteedt hij ruim aandacht aan de rol van emoties in ons brein. Ons emotionele apparaat, schrijft hij, is gemaakt op lineaire causaliteit. Met kansen en waarschijnlijkheid weet het emotionele brein geen raad.

Misleid door toeval is robuust, smakelijk en zelfverzekerd opgeschreven. De hoogleraar onzekerheidskunde steekt zijn afkeer van economen en journalisten niet onder stoelen of banken. Iets minder cynisme had zijn boodschap nog overtuigender gemaakt. Op dat punt had hij - zijn motto getrouw - zichzelf een beetje kunnen corrigeren.

Nassim Nicholas, Taleb. Misleid door toeval. Over de rol van geluk in de economie en het leven. Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam. Vertaald uit het Engels door Jan Braks. 278 blz. ISBN 978 90 5712 278 1. €  24, 95.