Knappe verhalenverteller trekt overhaaste conclusies
Een van de beroemdste gevechten uit het Oude Testament is de tweekamp tussen David en Goliath. Wat niemand verwachtte, gebeurde. De herdersjongen versloeg de reus met een steen en een slinger en beslechtte zo de strijd tussen Israelieten en Filistijnen. Met deze bijbelse metafoor voor een onwaarschijnlijke overwinning leidt Malcolm Gladwell zijn nieuwste boek in waarin hij de lezer trakteert op levensverhalen van mensen die reuzen versloegen, overdrachtelijk welteverstaan. Volgens de bestsellerauteur schatten we reuzen en underdogs verkeerd in. Goliath mocht dan 2 meter 72 lang zijn, eigenlijk was hij een halfblinde slome dikzak, terwijl de tengere David een slimme en snelle slingeraar bleek. De sterken en machtigen zijn niet altijd wat ze lijken en omgekeerd beschikken de zwakken over onvermoede kwaliteiten.
David en Goliath. De overwinning van de underdog gaat over de manier waarop mensen reageren op tegenslagen. Malcolm Gladwell laat ons meeleven met mensen die zich onderscheiden door een onorthodoxe aanpak van problemen in hun leven. Een ambitieuze bètastudent, een dyslectische topadvocaat, maar ook de dappere moeder van een vermoord kind. Ze geven antwoord op de vraag: wat moet ik doen bij een tegenslag in mijn leven? Volhouden of opgeven? De regels volgen of mijn intuïtie? Terugslaan of vergeven? De underdogs van Gladwell worden kanjers: ze geven nooit op, ze breken met de regels en volgen hun intuïtie. Uit hun lijden en wanhoop ontstaat een enorme kracht. Wie moeilijkheden heeft moeten overwinnen, krijgt kansen en mogelijkheden die hij anders nooit had gekregen. Eenvoudiger gezegd: tegenslag maakt sterk.
Sinds Malcolm Gladwell in 2000 als schrijver debuteerde met The Tipping Point, is de inmiddels vijftigjarige Canadese wetenschapsjournalist een internationale bestsellerauteur geworden. Zijn tweede boek, Blink, werd in meer dan 25 talen vertaald; alleen al in Noord-Amerika vlogen meer dan een miljoen exemplaren over de toonbank. Na Blink was Gladwells reputatie definitief gevestigd: niet alleen in de boardrooms van grote bedrijven, maar ook bij het grote publiek. The New York Times schreef zelfs over het ‘Gladwell-effect’. Intussen was de reporter van The New Yorker ook een veelgevraagd spreker geworden op congressen en business schools. Zijn klanten, zoals Microsoft en Google, betaalden grif tienduizenden dollars voor een spreekbeurt. Bewonderaars vergeleken hem zelfs met Dale Carnegie, wiens klassieker How to Win Friends and Influence People uit 1936 nog steeds wordt herdrukt.
Het doel van zijn boeken is simpel, vindt de schrijver zelf. In deze tijd, met een overvloed aan informatie, wil hij mensen een organiserend principe voor hun leven geven. Hoe? Door de vloedgolf aan informatie op een speciale manier te ordenen: de Gladwell-methode. Wie een paar boeken heeft gelezen, herkent zijn methode die steunt op drie pijlers. De pijlers keren in al zijn boeken terug en garanderen dat de lezers massaal zijn boeken omarmen en hem de status van goeroe toedichten.
De eerste pijler is zijn contra-intuïtieve benadering. In The Tipping Point bijvoorbeeld legt hij uit dat trends niet toevallig zijn, maar beantwoorden aan de wetten van sociale epidemieën. Trends zijn besmettelijk. Zo verklaart hij onder andere de come-back van de klassieke Amerikaanse schoen Hush Puppies, evenals de opzienbarende daling van de misdaadcijfers in New York in de jaren negentig. Ook in Blink gaat Gladwell in tegen de gangbare rationele verklaring van maatschappelijke en sociale veranderingen en betoogt hij dat we meer op onze intuïtie moeten vertrouwen. Hij illustreert deze opvatting met talloze voorbeelden van geslaagde intuïtieve interventies: een brandweerman die op het juiste moment een vuurzee ontvlucht, een psycholoog die binnen enkele seconden voorspelt of een getrouwd stel gaat scheiden, een kunstkenner die meteen voelt of een schilderij vals is.
In Outliers, zijn derde boek,toont hij zich wederom een tegendenker en weerlegt hij de traditionele opinie over succes. Niet zozeer talent brengt mensen aan de top, beweert hij. Maar vooral de juiste omstandigheden en hard werken, de zogenoemde ‘tienduizend-urenregel’ zorgen ervoor dat je een uitblinker wordt. Ook hijzelf werd een uitblinker doordat hij oefende en oefende, en doordat zijn Jamaicaanse grootmoeder en moeder de kansen voor zijn schrijversschap doorgaven.
De tweede pijler van de Gladwell-methode is zijn onbegrensd optimisme. De hippe Canadees met de grote krullenbos brengt altijd een blijde boodschap en steekt zijn lezers een hart onder de riem. Jaloers op Bill Gates of The Beatles? Geen nood, zij waren ook maar mensen die toevallig op het juiste moment op de juiste plek waren, en ook zij hebben eindeloos moeten oefenen voordat ze succes hadden. In de put omdat je kind dyslectisch is? Wanhoop niet, dyslexie is eigenlijk een fijne eigenschap, ze stuwt mensen op tot grote hoogtes, zoals David Boies in David en Goliath, die dankzij zijn stoornis - hij moest ter compensatie andere kwaliteiten ontwikkelen - een wereldberoemde advocaat werd. De theorie van de wenselijke moeilijkheid noemt Gladwell dit.
De derde pijler is de dramatische opzet van zijn boeken. Malcolm Gladwell is een razend knappe verhalenverteller. Hij componeert zijn tegendraadse stellingen tegen de decors van kleurrijke mensenlevens. Zijn protagonisten schitteren als romanfiguren. En hij sleept je zo overtuigend naar een conclusie, dat je bijna vergeet dat zijn bewijsvoering voornamelijk anekdotisch is. Ingewikkelde kwesties zoals het geheim van maatschappelijk succes, dalende criminaliteitscijfers of het effect van de omvang van klassen op leerprestaties, brengt hij terug tot simpele lijntjes van oorzaak en gevolg, verpakt in boeiende verhalen van individuele mensen.
En daar zit zijn achilleshiel. Want hoe overtuigend zijn dramatische helden ook zijn, het blijven selectieve voorbeelden, hier en daar summier geschraagd door wetenschappelijk onderzoek. De verhalen in David en Goliath zijn onderhoudend en hoopgevend, maar de conclusies zijn overhaast en vooringenomen. Of, zoals Harvard-professor Steven Pinker ooit schreef: ‘Lezers kunnen veel leren van de journalist Gladwell, maar voor de sociale wetenschapper Gladwell moeten ze oppassen.’
Malcolm Gladwell, David en Goliath. De overwinning van de underdog. Business Contact, 2013. Vertaald door Judith Dijs, 296 pagina’s. € 19,95.
Dit artikel is verschenen in de Volkskrant van 26 oktober 2013.