Hoe ouder, hoe gelukkiger

In zijn laatste levensfase voelt de mens zich gelukkiger dan in zijn jonge jaren. Wisten we dit maar eerder, dan hoefden we niet bang te zijn om oud te worden.

‘Werkt u nog?’, vraagt de verkoopster in de kledingzaak vriendelijk. Ik val stil, verbijsterd. Dat omineuze woordje ‘nog’ verpest mijn dag in één klap. Ik probeer mezelf door haar ogen te bekijken, en tja, ik zie er niet meer uit als vijftig, ook al is mijn haar niet grijs en valt het met de rimpels wel mee. Maar niet meer werken? Met grote stappen verlaat ik de winkel. Hoe komt dat jonge ding erbij.

Opeens ben ik zestig. Zo gemakkelijk als ik de grens van vijftig ben gepasseerd, zo moeizaam wen ik aan de overgang naar het zestigste levensjaar. Het wordt me snel genoeg ingepeperd: ik behoor nu tot de kwetsbare ouderen die een griepprik krijgen en tot de uitverkorenen die extra voordelig keuzedagen bij NS mogen bestellen. In de tram staat een man voor me op. Wanneer hij de deur voor me zou openhouden, zou ik gevleid zijn. Nu maakt zijn hoffelijkheid me argwanend.

Hoe belangrijk is mijn leeftijd voor mijn identiteit?, vraag ik me af. Ik voel me jonger dan ik ben, maar dit betekent slechts dat ik niet voldoe aan het clichébeeld van een zestigjarige. Dat met de ouderdom het lichamelijk verval is ingezet, is me duidelijk, maar er zijn toch ook voordelen? Wordt het leven lichter of juist zwaarder als je ouder wordt?

Vijf jaar geleden deed de Amerikaanse hoogleraar psychologie Arthur Stone een opmerkelijke ontdekking. Stone analyseerde samen met zijn collega’s een mega-onderzoek onder 340.000 Amerikaanse mannen en vrouwen tussen de 18 en 85 jaar. Hij vroeg de deelnemers bovendien hoe gelukkig ze waren met hun leven en of ze last hadden van stress; of ze angstig waren, zorgen hadden en woede kenden. Tegen de verwachting in vond hij dat de oudste groep, tussen 82 en 85 jaar, het gelukkigst was. Geluk in een mensenleven vertoont een U-curve, concludeerde Stone. Met 18 jaar voelen we ons top, daarna gaat het bergafwaarts met de fijne gevoelens en rond het vijftigste jaar groeit ons geluksgevoel weer, om te blijven klimmen, ook boven de 80. Het groeiende geluksgevoel na de middelbare leeftijd moet wel te danken zijn aan een veranderde houding en mentaliteit van de ouderen, beweerde Stone, want hij had zijn onderzoeksresultaten gecorrigeerd voor externe omstandigheden zoals financiële situatie en werk.

Ouderen zijn zelfs emotioneel stabieler dan mensen van middelbare leeftijd. Ze ervaren minder woede, angst en zorgen dan de andere generaties. Het is de paradox van het ouder worden. De lichamelijke aftakeling, de kwaaltjes en ongemakken, zeworden volgens Stone cognitief al gecompenseerd door het reservoir aan kennis en vaardigheden, door toegenomen geestelijke kracht, focus en besluitvaardigheid.

Vreemd, dachten Mindy Greenstein, een vijftigjarige Amerikaanse psycholoog en haar collega Jimmy Holland, een 85-jarige Amerikaanse psychiater. De meeste mensen zijn bang voor de ouderdom, en nu blijkt dat ze dit helemaal niet hoeven te zijn. Uit eerder onderzoek wisten ze dat er een diepe kloof gaapt tussen de afwijzende opvattingen van jongeren over ouder worden en de gunstige ervaringen van ouderen. In hun zojuist verschenen Lighter as we go. Virtues, Character Strenghts, and Aging onderzoeken Greenstein en Holland de wonderlijke U-curve aan de hand van wetenschappelijk onderzoek, hun eigen klinische praktijk en de ervaringen van de Vintage Readers Club, een lees- en discussiegroep van zestig- tot negentigjarige kankerpatiënten. De twee pleiten voor een dialoog tussen de generaties. Mensen die op jonge leeftijd een negatief stereotiep beeld hebben van de oude dag, krijgen later vaker een ernstige chronische ziekte dan hun leeftijdgenoten die positief denken over de ouderdom. Wanneer jongeren een realistischer beeld hebben van de ouderdom, zo redeneren de auteurs, plukken ze daar zelf de vruchten van.

Wie het langste deel van zijn leven achter de rug heeft, krijgt een ander perspectief op de toekomst. Het besef dat de tijd beperkt is, dat niet alles meer kan, maar ook niet alles meer hoeft, zorgt ervoor dat ouderen beter dan jongeren kunnen leven in het moment. Ze kunnen zich beter concentreren en prioriteiten stellen. En van hun ervaringen met tegenslag hebben ze geleerd hoe ze stress moeten hanteren. Oudere mensen spreken zich gemakkelijk uit: ze durven te zeggen wat ze willen en vinden, ze zijn niet meer zo benauwd voor het oordeel van anderen.

‘Het is te simplistisch om te zeggen dat oude mensen gelukkig zijn’, vertelt Laura Carstensen, oprichter van het Stanford Centre for Longevity, in het boek. Maar uit haar onderzoek blijkt wel dat ouderen verdriet gemakkelijker aanvaarden dan jongeren. Ze hebben ook meer gemengde gevoelens: ze kunnen verdriet en geluk op hetzelfde moment ervaren. En hun cognitieve vermogens, zoals aandacht en geheugen, kunnen ze beter dan jongere mensen richten op positieve dingen.

Voor een beginnende zestiger als ik zijn deze onderzoeksresultaten balsem voor de ziel. Zie je wel, denk ik triomfantelijk. De wetenschap onderstreept mijn persoonlijke ervaringen. Fysiek leg ik het weliswaar af tegen de jeugd, maar cognitief en emotioneel mooi niet. Stress ben ik gemakkelijk de baas. En was ik vroeger bloedzenuwachtig voor een presentatie, tegenwoordig zie ik ernaar uit. Ik laaf me aan de anekdotische bewijzen, zoals het onwaarschijnlijke verhaal van de 101-jarige Brit Fauja Singh, die na de dood van zijn vrouw en zoon begon met hardlopen, en in 2013 de marathon van Hong Kong liep. Singh - vegetariër, vroeg naar bed en vroeg weer op - zweert bij de onorthodoxe invulling van zijn oude dag: ‘Hardlopen verdrijft al mijn trauma’s en zorgen.’

Lighter as we go biedt echter meer dan juichende verhalen over vitale ouderen. De U-curve wil niet zeggen dat alle zestigplussers spinnend van tevredenheid door het leven gaan. Net als elke levensfase kent ook de ouderdom een schaduwzijde. Eenzaamheid, verlies van dierbaren, depressie en gevoelens van onveiligheid treffen ouderen meer dan jongeren. Maar tegelijkertijd kunnen ouderen daar gemiddeld genomen goed mee omgaan. Wie verdriet en tegenslag overwint, wordt sterker, zo blijkt uit de verhalen van de Vintage Readersclub. Een van de geheimen van goed oud worden is dat je de realiteit met vertrouwen onder ogen ziet, schrijven Greenstein en Holland; dat je moeilijke situaties laconiek benadert onder het motto: ik maak er het beste van.

Ook ik ben sterker geworden na tegenslag en verlies. Ik heb de dood van mijn echtgenoot overleefd en ben inmiddels zover dat het rauwe verdriet langzaam plaatsmaakt voor dierbare herinneringen. Ik weet wat ik wil en wat ik kan, ben opstandig noch depressief, maar ben wel beter dan ooit tevoren doordrongen van de eindigheid van het bestaan. Waarom zou ik me eigenlijk schrap zetten tegen het ouder worden?

Het verzet tegen de ouderdom vind ik niet terug in de blijmoedige verhalen van de ouderen in Lighter as we go, maar wel bij de Duitse filosoof Wilhelm Schmid. ‘Het grote verzet begint: alles kan toch niet afgelopen zijn?’, schrijft hij in Gelatenheid. Wat we winnen wanneer we ouder worden. Hoewel de 61-jarige Schmid aardig past in het beeld van de U-curve - ook hij kan zijn verminderde lichamelijke vitaliteit compenseren met zijn toegenomen geestelijke vermogens –, wil het niet tot hem doordringen dat hij straks een trage oude man is. Wel weet hij dat hij zijn levenshouding wil veranderen. Schmid beschrijft in tien stappen de weg naar gelatenheid, een houding die bij uitstek ouderen moet helpen om het leven lichter te maken.

Gelatenheid, het Griekse Αταραξία, onverstoorbaarheid of gemoedsrust, sinds Epicurus in de vierde eeuw voor Christus een belangrijk begrip in de westerse filosofie, is de kunst om de ouderdom te nemen zoals hij komt, zich er niet tegen te verzetten, maar met een heldere blik te bekijken. ‘Het valt ons gemakkelijker om gelaten te zijn als niet alles meer op het spel staat en de hormonen wat tot rust zijn gekomen, als de schat aan ervaringen groter, de blik breder en de inschattingen van mensen en dingen trefzekerder zijn geworden.’

Gelatenheid betekent ook dat we het woordje ‘nog’ in zinnetjes als ‘Wat ziet u er nog goed uit’, en ‘Werkt u nog?’ moeten accepteren. Volgens Wilhelm Schmid moet ik er niet boos om worden. ‘Het is bedoeld om te troosten’, schrijft hij, ‘om u op te monteren en te bemoedigen. En het is gewoon waar. Nog is het zo, maar het zal niet zo blijven.’

 

Mindy Greenstein & Jimmy Holland, Lighter as we go. Virtues, Character Strenghts, and Aging. Oxford University Press, 2015. ISBN-13: 978-0199360956, Hard cover $ 21,94.

Wilhelm Schmid, Gelatenheid. Wat we winnen wanneer we ouder worden. Uit het Duits vertaald door Jabik Veenbaas. De Bezige Bij, 2015. 128 pagina’s. € 15,90. ISBN 978 90 234 9307 5. Verschijnt 26 februari 2015.

 

Dit artikel is gepubliceerd in de Volkskrant van 7 februari 2015.

Hoe word ik vitaal oud?

Olga Kotelko is 93 jaar en superfit. Na een loopbaan als onderwijzeres begon ze op haar 77ste met atletiek. Inmiddels heeft ze drieëntwintig wereldrecords op haar naam staan. Olga heeft sterke genen, een enorm uithoudingsvermogen en een optimistische geest. Maar ze heeft ook een aantal leefregels die haar vitaal houden. Hier komen er zeven:

Blijf bewegen

Bewegen is goed voor het lichaam en de hersenen. Wie geregeld beweegt verbetert de slaap, de concentratie en het geheugen.

Zorg voor (nieuwe) routines

Routines geven rust, maar kijk uit dat het geen sleur wordt. Voeg af en toe een nieuwe routine aan je repertoire toe, dan komen er nieuwe verbindingen in je hersenen.

Wees opportunistisch

Ga verstandig om met je energie. Kom in actie als het nodig is. Trek niet aan een dood paard.

Wees aardig

Aardigheid loont. Je krijgt er aardigheid voor terug. Het levert je een netwerk en vrienden.

Geloof ergens in

Geloof maakt je vurig en zorgt voor motivatie.

Relativeer

Bekijk moeilijke situaties vanuit een groter perspectief. Het zal je zorgen verlichten.

Blijf jezelf verbeteren

Om tevreden te blijven moet je jezelf af en toe belonen. Dat lukt als je kleine haalbare doelen stelt.

 

Bron:

Bruce Grierson, What makes Olga run. The Mystery io the 90-Something Track Star and What She Can Teach Us About Living Longer, Happier Lives. Henry Holt New York, 2014. 242 pagina’s. Paperback $ 12,95.